Vekovima su ljudi u baltičkim zemljama koristili drevni ćilibar (jantar, amber) u medicinske svrhe. Čak i danas, novorođenima bebama se, u mesecima pred izbijanje zubića, stavljaju ogrlice od čilibara kako bi ih žvakale i tako ublažile bol od, dok ljudi koriste prah ćilibara za eliksire i masti zbog navodnih antiinflamatornih i antiinfektivnih svojstava. Sada su naučnici precizno izdvojili jedinjenja koja objašnjavaju terapijske efekte baltičkog ćilibara koja bi mogla da dovedu do formulisanja novih lekova za borbu protiv infekcija otpornih na antibiotike.
Jedinjena ćilibara aktivna protiv gram-pozitivnih bakterija otpornih na antibiotike
Istraživači su svoje rezultate predstavili danas, na prolećnom sastanku American Chemical Society (Američkog hemijskog društva ACS). Prema zvaničnim podacima, svake godine u SAD najmanje 2,8 miliona ljudi dobije infekcije otporne na antibiotike, što dovodi do 35.000 smrtnih slučajeva.
– Iz prethodnih istraživanja saznali smo da u baltičkom ćilibaru postoje supstance koje bi mogle da dovedu do novih antibiotika, ali one nisu sistematski istraživane. Sada smo izdvojili i identifikovali nekoliko jedinjenja u baltičkom ćilibaru koja pokazuju aktivnost protiv gram-pozitivnih bakterija otpornih na antibiotike – izajavila je dr Elizabeth Ambrose, vođa ovog istraživačkog projekta. Njeno interesovanje za dejstvo jantara izvorno je proizašlo iz ličnog, baltičkog nasleđa. Tokom posete porodici u Litvaniji sakupljala je uzorke ćilibara i slušala priče o njihovoj medicinskoj upotrebi. Regija Baltičkog mora sadrži najveće svetsko nalazište ovog materijala, a to je fosilizovana smola nastala pre oko 44 miliona godina. Smola je izvirala iz sada izumrlih borova porodice Sciadopityaceae i delovala je kao odbrana od mikroorganizama poput bakterija i gljivica, kao i od insekata biljojeda koji često ostanu zarobljeni u smoli.
Izazov – napraviti fini ćilibar prah
Dr Elizabeth Ambrose i student postdiplomskih studija Connor McDermott sa University of Minnesota analizirali su komercijalno dostupne uzorke baltičkog ćilibara, pored nekih koje je dr Ambrose prikupila
– Jedan od glavnih izazova bio je priprema homogenog finog praha od ćilibarnih oblutaka koji bi se mogli ekstrahovati rastvaračima – objasnio je McDermott, koji je koristio stoni mlin za tegle, gde se tegla puni keramičkim perlicama i čilibarskim kamenčićima i okreće na bok. Eksperimentima je utvrdio tačan odnos zrna i šljunka kako bi se dobio polufini prah. Zatim je, koristeći razne kombinacije rastvarača i tehnika, filtrirao, koncentrovao i analizirao ekstrakte ćilibar praha tehnikom poznatom kao gasna hromatografija – masena spektrometrija (GC-MS).
Identifikovan molekul skleren
Desetine jedinjenja identifikovana su iz GC-MS spektra. Najzanimljivije su bile abietinska kiselina, dehidroabietska kiselina i palustrična kiselina – organska jedinjenja sa tri prstena poznatih bioloških delovanja. Budući da je ova jedinjenja teško pročišćavati, istraživači su kupili čiste uzorke i poslali ih kompaniji koja je testirala njihovu aktivnost na 9 bakterijskih vrsta, od kojih je za neke poznato da su otporne na antibiotike.
– Najvažnije otkriće je da su ova jedinjenja aktivna protiv gram-pozitivnih bakterija, kao što su određeni sojevi Staphilococcus aureus, ali ne i gram-negativne bakterije – istakao je McDermott, podsećajući da gram-pozitivne bakterije imaju manje složen ćelijski zid od gram-negativnih bakterija, što implicira da je sastav bakterijske membrane važan za aktivnost jedinjenja. On je nabavio i jedno 5 svetih vrsta drveća u Japanu – Japanese umbrella pine ili koya-maki, vrstu bora koji je najbliža živa vrsta drveću koje je proizvodilo smolu od koje nastajao ćilibar. Izvukao je smolu iz iglica i stabljike i identifikovao skleren, molekul prisutan u ekstraktima koji bi teoretski mogao da se podvrgne hemijskoj transformaciji kako bi proizveo bioaktivna jedinjenja koja su istraživači pronašli u baltičkim uzorcima ćilibara.
– Abietinske kiseline i njihovi derivati potencijalno su neiskorišćeni izvor novih lekova, posebno za lečenje infekcija izazvanih gram-pozitivnim bakterijama, koje postaju sve otpornije na poznate antibiotike – smatra dr dr Elizabeth Ambrose.
